नेपालमा बाघ एक सय २१, हिउँ चितुवा चार सय

लिम्वूवान डट व्लगस्पोट डटकम,काठमाडौं
साउन १२ - भारतको सरिस्का टाइगर रिजर्भ र पन्ना नेशनलपार्कमा बाघको संख्या ह्वात्तै घटेको सुनेर हामीकहाँ पनि त्यस्तै स्थिती हुन सक्ने भयले निराश भएका यहाँका वन्यजन्तुविद्/संरक्षणकर्मी नेपालमा बाघको संख्या नघटेको पुष्टि भएपछि भय मुक्त भए ।यहाँका निकुञ्ज र आरक्षमा १० महिनासम्म भएको पाटे बाघ गणनाले यहाँको संख्या सन्तोषजनक देखाएपछि विशेषज्ञहरु उत्साही भएका छन् । गणनाबाट मुलकभर १ सय २१ बयस्क पाटेबाघ पाइए । जुन संख्या नौं वर्ष अघिको भन्दा दुई वटाले कम हो । २०५७ सालमा भएको पाटे बाघ गणनाले मुलुकमा एक सय २३ बयस्क बाघ देखाएको थियो ।सोमवार वन मन्त्रालयले सार्वजनिक गरेको तथ्यांक अनुसार चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा ९१, बर्दियामा १८, शुक्लाफाँटा वन्यजन्तु आरक्षमा ८ र पर्सा वन्यजन्तु आरक्षमा ४ बाघ पाईएको हो । विशेषज्ञहरु यीं तथ्यांक लाई अनुमानित भन्न रुचाउँछन् ।२०६५ को मंसिर पहिलो सातादेखि मध्ये फागुनसम्म भएको बाघ गणनाकालागि 'क्यामरा ट्र्यापिङ' प्रविधि अपनाईएको थियो । विशेषज्ञहरुका अनुसार बाघ गणनाकालागि यो विश्वमै विश्वसनिय र आधुनिक प्रविधि हो ।गणनामा ३ सय स्वचालित क्यामरा प्रयोग गरिएको थियो । गणनामा 'क्याप्चर रि क्याप्चर प्रविधि' र 'अकुपेन्सी सर्भे'को प्रयोग भएको गणनामा संलग्न विज्ञ झमक कार्कीले बताए । 'भारतमा बाघको नराम्रो अवस्था देखेर हामी पनि सशंकित भएका थियौं' वन सचिव उदयराज शर्माले संचारकर्मीमाँझ भने, 'तर, हामीकहाँ बाघको संख्या राम्रै रहेछ ।' पाटे बाघ दुर्लभ वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको व्यापार नियन्त्रण महासन्धि (साइटिस) को अनुसुची एकमा सुचीकृत छ । यसले व्यापार, ओसापसार र घरेलु उपयोगमा पूर्ण रुपले प्रतिबन्ध गरेको छ । आइयुसिएनको रातो किताबमा पनि यो संकटापन्न सूचीमा छ ।राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग, विश्व वन्यजन्तु कोष, र राष्ट्रिय प्रकृती संरक्षण कोषको पहलमा निकुञ्ज र आरक्षसहित बाघका आहार पाइने तथा बाघ हिंड्डुल गर्ने तराइका १४ जिल्लामा क्यामरा ट्रयापिङ भन्दा फरक प्रविधिको 'प्याच अकुपेन्सी सर्भे' गरिएको थियो । त्यो बाघको अनुमानित संख्या पत्ता लगाउने अप्रत्यक्ष विधि हो ।गणनामा संलग्न राष्ट्रिय प्रकृती संरक्ष्ाण कोषका विज्ञ शान्तराज ज्ञवालीले यस पटकको बाघ वैज्ञानिक ढंगले गरिएकाले सार्वजनिक बाघको संख्यामा ९५ प्रतिशत विश्वसनियता भएको दाबी गरे । 'यो संख्या सन्तोषजनक हो' उनले भने । बाघको आहार पनि राम्रो रहेको पाइएको छ । आहार गणनाको तथ्यांक दुई सातापछि सार्वजनिक हुने गणनामा संलग्न डब्लुडब्लुएफका विज्ञ कञ्चन थापाले बताए ।विश्वमा नै चोरी शिकार, बासस्थान विनाश, खानकीको अभाव, मानव/बाघबीचको द्घन्द, शिकार, अंगको अवैधानिक व्यपार पाटे बाघका मुख्य चुनौती हुन् । बाघका सबै अंगको अवैध व्यापार हुने भएकाले विश्वमै यसको चोरी शिकार बढ्दो छ ।विश्व वन्यजन्तु कोषका नेपाल प्रतिनिधि अनिल मानन्धरले बाघको शिकार र अवैध व्यापार रोक्न सके बाघ संरक्षणमा नमुना बन्न सकिने बताए । 'हामी धेरै निराश हुनु नपर्ने तथ्यांकले प्रष्ट गरेको छ' उनले भने ।गणनामा झण्डै दुई करोड ६४ लाख खर्च भएको थियो । त्यो रकम विश्व वन्यजन्तु कोष/युएस, युके, राष्ट्रिय प्रकृती संरक्षण कोष, देभ द टाइगर फण्डलगायतबाट प्राप्त भएको थियो । वन्यजन्तुविद् विश्वमा जंगली बाघको संख्या पाँच हजार दुई सयदेखि सात हजार तीन सय भएको अनुमान गर्छन् । रोयल बंगाल, इन्डो चाइनिज, सुमात्रन, अमुर र साउथ चाइना गरी पाँच उपप्रजातिका बाघ पाइन्छन् । क्यासपियन, जाभान र बाली नामका उप प्रजाती क्रमशः सन् १९७०, १९८० र १९४० मा लोप भएका हुन । अहिले पाइनेमा सबैभन्दा बढि रोयल बंगाल, त्यसपछि इन्डो चाइनिज, सुमात्रा, अमुर र साउथ चाइना छन् । यस्तै, अध्ययनले नेपालमा ३ सय देखि चार सयको संख्यामा हिउँ चितुवा रहेको तथ्यांक पनि सार्वजनिक गरियो । हिउँ चितुवा पाइने मुलुकका पाँच क्षेत्रमा अध्ययन भएको हो । २०६५ वैशाखदेखि हिउँचितुवा अध्ययन गरिएको थियो । अध्ययनमा संलग्न विश्व वन्यजन्तु कोषका विज्ञ रिन्जन श्रेष्ठका अनुसार पदचिन्हको घनत्व, उपलव्ध वासस्थान, आहार र हिउँ चितुवाको संख्यावीचको गणितीय अन्तरसम्वन्ध तयार गरी संख्या अनुमान गरिएको हो । अध्ययनकालागि विश्व वन्यजन्तु कोष/युएसए, युके तथा फिण्ल्याण्डबाट आर्थिक सहयोग भएको थियो ।